Tăng cường năng lực tổng thể để y tế cơ sở làm tròn vai trò 'người gác cổng' chăm sóc sức khoẻ ban đầu

Ban Bí thư vừa ban hành Chỉ thị số 25-CT/TW về tiếp tục củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của y tế cơ sở trong tình hình mới. Để làm rõ thêm những nội dung của Chỉ thị, Báo Sức khỏe & Đời sống đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Phan Lê Thu Hằng - Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính, kiêm Giám đốc Ban Quản lý Dự án Đầu tư xây dựng và Phát triển hệ thống y tế tuyến cơ sở (Bộ Y tế).

- Xin bà cho biết vì sao Ban Bí thư ban hành Chỉ thị về tiếp tục củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của y tế cơ sở trong tình hình mới?

PGS.TS Phan Lê Thu Hằng: Như chúng ta đều biết, sau 20 năm thực hiện Chỉ thị số 06-CT/TW, công tác y tế cơ sở đã đạt được những kết quả quan trọng, mạng lưới y tế cơ sở bao phủ rộng khắp cả nước, từng bước được củng cố về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân lực và được vận hành với hiệu quả ngày càng cao. Chúng ta có thể khẳng định những thành tựu quan trọng nhất của Hệ thống Y tế Việt Nam đều gắn chặt với những nỗ lực của Mạng lưới y tế cơ sở, cụ thể:

Mạng lưới y tế cơ sở được đánh giá góp phần quan trọng giúp các chỉ số sức khỏe cơ bản của Việt Nam cao hơn các quốc gia có cùng mức thu nhập. Sự sẵn có và khả năng vận hành tương đối hiệu quả của Mạng lưới y tế cơ sở đã giúp Chỉ số bao phủ dịch vụ y tế thiết yếu của Việt Nam cao hơn mức trung bình toàn cầu và cao hơn đáng kể mức bình quân của khu vực Đông Nam Á.

Mạng lưới y tế cơ sở được các Tổ chức quốc tế đánh giá cao, coi là hình mẫu giúp Việt Nam hoàn thành sớm trước thời hạn Mục tiêu thiên niên kỷ (MDGs). Mạng lưới y tế cơ sở là yếu tố nền tảng đảm bảo việc cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản cho người dân, đặc biệt là cộng đồng dân cư tại vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn về kinh tế xã hội mạng lưới y tế cơ sở cũng được đánh giá đóng vai trò quan trọng giúp Việt Nam đối phó hiệu quả với chi phí thấp trước sự đe dọa những bệnh dịch cổ điển, tái nổi hay mới nổi.

Tuy nhiên, mạng lưới y tế cơ sở còn nhiều hạn chế như mô hình tổ chức chưa ổn định; năng lực cung ứng dịch vụ y tế, nhất là trong tình huống khẩn cấp của dịch bệnh chưa đáp ứng yêu cầu, chất lượng dịch vụ còn thấp; nguồn lực đầu tư, cơ sở vật chất, trang thiết bị, thuốc, vật tư y tế chưa đảm bảo; chính sách, chế độ lương, đãi ngộ cho nhân lực y tế chưa thỏa đáng, chưa thu hút được cán bộ y tế có trình độ gắn bó lâu dài với y tế cơ sở; công tác phòng bệnh, nâng cao sức khỏe, quản lý sức khỏe người dân, phát hiện bệnh sớm và quản lý bệnh còn hạn chế; người dân chưa tin tưởng vào chất lượng dịch vụ nên vượt tuyến, gây quá tải ở bệnh viện tuyến trên..

Bên cạnh đó, so với thời điểm Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 06-CT/TW, cùng với sự thay đổi và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nhu cầu chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân ngày càng cao và đa dạng. Hệ thống y tế đang phải đối mặt với nhiều thách thức như tốc độ già hóa dân số nhanh, sự thay đổi mô hình bệnh tật với sự gia tăng bệnh không lây nhiễm và nguy cơ ngày càng cao của các dịch bệnh mới, tác động bất lợi của biến đổi khí hậu, công nghiệp hóa, đô thị hóa tới sức khỏe.

Đầu tư nâng cao năng lực y tế cơ sở, một mạng lưới cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản với ưu thế vượt trội về diện bao phủ, sự công bằng và hiệu quả chi phí, được xem là sự lựa chọn thông minh để vượt qua những thách thức này. Vì vậy, việc xây dựng và ban hành Chỉ thị mới của Ban Bí thư về về tiếp tục củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của y tế cơ sở trong tình hình mới là hết sức cần thiết.

- Chỉ thị 25 vừa được Ban Bí thư ban hành có những điểm gì mới, thưa bà?

PGS.TS Phan Lê Thu Hằng: Chỉ thị mới của Ban Bí thư bao hàm nhiều nội dung mới, có thể được tóm tắt như sau:

Thứ nhất, Chỉ thị mới xác định rõ những ưu tiên trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác y tế cơ sở, theo đó nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, hệ thống chính trị về vai trò, vị trí, tầm quan trọng của y tế cơ sở; tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát chính quyền, cơ quan chuyên môn đối với công tác y tế cơ sở và người đứng đầu các cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, ngành y tế phải nêu cao trách nhiệm đối với hoạt động của y tế cơ sở thuộc phạm vi phụ trách.

Điểm mới này xuất phát từ xu hướng quốc tế (nhấn mạnh yếu tố cam kết chính trị với công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu) cũng như kinh nghiệm thực tế tại nước ta (về trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo công tác chăm sóc sức khỏe nói chung, đặc biệt là công tác y tế cơ sở).

Thứ hai, Chỉ thi mới nhấn mạnh trách nhiệm phối hợp của các cơ quan, tổ chức trong xây dựng, triển khai thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật về y tế cơ sở. Điểm mới này phản ánh tầm nhìn mới có tính chất toàn cầu đối với hoạt động Chăm sóc sức khỏe ban đầu theo đó các chính sách và hành động liên ngành nhằm giải quyết các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe được xem là có vai trò cực kỳ quan trọng.

Thứ ba, phạm vi của y tế cơ sở được mở rộng hơn theo đó các đơn vị được giao thực hiện nhiệm vụ y tế cơ sở bao gồm y tế thôn, bản; trạm y tế xã, phường, thị trấn; trung tâm y tế cấp huyện; y tế trường học, y tế cơ quan, nông, lâm trường, doanh nghiệp và y tế khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu chế xuất. Đặc biệt, y tế tư nhân, tổ chức, cá nhân được khuyến khích tham gia cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, y tế dự phòng và kết nối với y tế cơ sở trong quản lý sức khỏe cá nhân. Điểm mới này giúp tạo không gian để giải phóng các tiềm năng của xã hội hướng tới phục vụ mục tiêu duy trì, nâng cao sức khỏe cũng như chăm sóc sức khỏe ở cấp độ cơ bản.

Thứ tư, Chỉ thị mới nhấn mạnh yêu cầu thống nhất mô hình tổ chức, quản lý đối với trung tâm y tế cấp huyện theo hướng chịu sự quản lý toàn diện của UBND cấp huyện. Đồng thời, khuyến khích sự linh hoạt của mạng lưới y tế cơ sở để đáp ứng tối ưu nhu cầu thực tế, chẳng hạn các tỉnh, thành phố có mật độ dân cư cao sắp xếp trạm y tế theo quy mô dân số, không nhất thiết theo địa giới hành chính. Các khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu chế xuất căn cứ quy mô lao động, điều kiện thực tiễn và nhu cầu để thành lập cơ sở y tế phù hợp.

Thứ năm, Chỉ thị mới nhấn mạnh yêu cầu cần tăng cường đầu tư cho y tế cơ sở và việc đầu tư cho y tế cơ sở phải gắn với đổi mới cơ chế tài chính và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Điểm mới này được xem định hướng quan trọng để giải quyết đồng thời hai thách thức liên quan tới tài chính y tế cho y tế cơ sở, đó là đảm bảo nền tảng tài chính bền vững cho hoạt động y tế cơ sở và tôí ưu hóa hiệu quả sử dụng nguồn lực cho chăm sóc sức khỏe ban đầu.

Thứ sáu, Chỉ thị mới nhấn mạnh yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế cơ sở, đồng thời xác định những nhóm giải pháp cốt lõi để thực hiện nhiệm vụ này (chính sách đào tạo nhân lực; chính sách tiền lương, phụ cấp, chế độ đãi ngộ; chính sách thu hút nhân lực có trình độ chuyên môn giỏi làm việc, gắn bó lâu dài tại y tế cơ sở; chính sách luân phiên, luân chuyển, điều động nhân lực y tế để hỗ trợ thường xuyên cho y tế cơ sở).

Thứ bảy, Chỉ thị mới nhấn mạnh yêu cầu đổi mới phương thức hoạt động của y tế cơ sở theo hướng chú trọng phòng bệnh, nâng cao sức khoẻ, sàng lọc phát hiện sớm bệnh tật; đẩy mạnh quản lý và điều trị các bệnh không lây nhiễm, bệnh mạn tính, chăm sóc dài hạn tại y tế cơ sở; thực hiện quản lý sức khỏe người dân tại gia đình và cộng đồng. Bên cạnh đó, một số nội dung ưu tiên cũng được xác định rõ như phát triển mô hình bác sĩ gia đình, thiết lập hệ thống chuyển tuyến chuyên môn linh hoạt, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số.

Điểm mới này phản ánh ưu tiên chuyển đổi phương thức chăm sóc sức khỏe, chuyển đổi mô hình cung ứng dịch vụ y tế cơ bản cũng như sự tương tác giữa mạng lưới y tế cơ sở với cộng đồng dân cư và các thành tố khác của hệ thống y tế.

- Tại Chỉ thị có nội dung liên quan đến việc đổi mới cơ chế tài chính cho y tế cơ sở sẽ, bà có thể thông tin cụ thể hơn về vấn đề này?

PGS.TS Phan Lê Thu Hằng: Đổi mới cơ chế tài chính cho y tế cơ sở được thực hiện dựa trên những định hướng chính, bao gồm: Nhấn mạnh vai trò chủ đạo của Nhà nước trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho y tế cơ sở, y tế dự phòng; Kết hợp linh hoạt các công cụ tài chính y tế (giá dịch vụ, danh mục dịch vụ y tế được quỹ BHYT chi trả, phương thức chi trả…) nhằm tạo động lực khuyến khích việc cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu; Cải thiện hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính cho y tế cơ sở.

Cụ thể, đổi mới phương thức phân bổ ngân sách theo hướng Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, tăng chi cho y tế cơ sở dựa trên kết quả hoạt động và điều kiện thực tiễn; áp dụng phương thức Nhà nước đặt hàng, giao nhiệm vụ cho y tế cơ sở thực hiện các gói dịch vụ y tế cơ bản; chi trả theo hướng khuyến khích cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, quản lý sức khỏe dân cư tại cộng đồng.

Tăng cường nguồn lực cho y tế dự phòng, sàng lọc và phát hiện bệnh sớm. Hoàn thiện giá dịch vụ khám bệnh, chữa bệnh BHYT theo hướng tính đúng, tính đủ, xác định rõ chính sách phúc lợi, chính sách an sinh trong giá dịch vụ y tế. Nghiên cứu tiếp tục tăng mức đóng BHYT theo lộ trình phù hợp với ngân sách nhà nước, khả năng chi trả của nhân dân; từng bước mở rộng danh mục dịch vụ thuộc phạm vi của y tế cơ sở do quỹ BHYT chi trả phù hợp với mức đóng.

- Chỉ thị cũng nêu rõ cần có sự vào cuộc của các địa phương trong thực hiện chính sách y tế cơ sở. Xin bà phân tích rõ hơn về điều này?

PGS.TS Phan Lê Thu Hằng: Như chúng ta đã biết, để thực hiện hiệu quả công tác y tế cơ sở cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Y tế và các địa phương, trong đó vai trò của Bộ Y tế chủ yếu là hỗ trợ tạo ra các cửa mở chính sách nhằm củng cố, hoàn thiện và phát triển y tế cơ sở; xây dựng hệ thống các hướng dẫn chuyên môn liên quan tới y tế cơ sở, và huy động nguồn lực (tài chính và kỹ thuật) để bổ sung, hỗ trợ các địa phương, đặc biệt là những địa phương khó khăn thực hiện các hoạt động củng cố, hoàn thiện và phát triển y tế cơ sở.

Việc thực hiện thành công các chính sách về y tế cơ sở sẽ phụ thuộc phần lớn vào chính các địa phương, theo đó sự vào cuộc một cách tích cực và chủ động của cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, hệ thống chính trị và cộng đồng dân cư địa phương đóng vai trò quyết định, đặc biệt trong những nội dung tối quan trọng như: Công tác lãnh đạo, chỉ đạo; Lồng ghép chỉ tiêu về y tế cơ sở và các chỉ tiêu liên quan đến sức khoẻ, y tế trong chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm, 5 năm, 10 năm của địa phương; Công tác kiểm tra, giám sát; Công tác xây dựng và triển khai thực hiện kế hoạch củng cố, hoàn thiện và phát triển y tế cơ sở; Công tác huy động nguồn lực địa phương cho y tế cơ sở; Công tác phối hợp liên ngành và huy động sự tham gia của cộng đồng dân cư…

- Theo bà những điểm mới này sẽ tạo thuận lợi gì cho y tế cơ sở phát huy được vai trò 'người gác cổng' trong chăm sóc sức khỏe ban đầu cho nhân dân?

PGS.TS Phan Lê Thu Hằng: Những nội dung mới trong Chỉ thị 25 của Ban Bí thư tiếp tục củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của y tế cơ sở trong tình hình mới đã xác định những định hướng ưu tiên mới (về cam kết chính trị, chính sách và hành động liên ngành, bộ máy tổ chức, phương thức hoạt động, chiến lược đầu tư, chiến lược phát triển nhân lực…) dựa trên những chuyển đổi hết sức quan trọng, bao gồm:

Về xác định ưu tiên: đối với công tác chăm sóc sức khoẻ, chăm sóc sức khỏe ban đầu/y tế cơ sở cần được coi là ưu tiên hàng đầu. Đây vừa là ưu tiên dài hạn vừa là ưu tiên bức thiết cần giải quyết ngay.

Về phương thức chăm sóc sức khoẻ: chuyển từ trọng tâm giải quyết bệnh tật sang chăm sóc sức khỏe toàn diện, lồng ghép và liên tục suốt đời, chú trọng giải quyết các vấn đề nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe (kinh tế, xã hội, môi trường).

Về đầu tư cho y tế cơ sở: chuyển từ quan niệm trước đây coi đầu tư cho chăm sóc sức khỏe ban đầu không đòi hỏi nhiều kinh phí (đầu tư rẻ tiền) sang quan điểm coi đầu tư cho chăm sóc sức khỏe ban đầu đòi hỏi kinh phí đầu tư tương xứng nhưng là phương thức đầu tư mang lại hiệu quả cao nhất tới sức khỏe người dân.

Cách tiếp cận mang tính hệ thống: không chỉ chú trọng các yếu tố nội tại của mạng lưới y tế cơ sở mà cần chú ý sự cân bằng tổng thể của hệ thống y tế cũng như sự tương tác của hệ thống y tế với những ngành, lĩnh vực khác cũng như với cộng đồng. Nhờ vậy sẽ tạo ra tầm nhìn chiến lược cũng như tạo ra xung lực mới cho củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của y tế cơ sở trong tình hình mới, qua đó giúp mạng lưới y tế cơ sở tối ưu hóa cấu trúc và hoạt động chức năng, trong đó có chức năng rất quan trọng là "người gác cổng" của hệ thống y tế.

- Trân trọng cảm ơn PGS.TS Phan Lê Thu Hằng